آموزش ساخت کاغذ ابر و باد
آموزش ساخت کاغذ ابر و باد
موادو وسایل مورد نیاز
آماده‌سازی رنگها که در گذشته بیشتر از رنگهای طبیعی معدنی و گیاهی استفاده می‌شد و امروزه بیشتر ازرنگ‌های روغنی بهره می‌گیرند.
آماده‌سازی کاغذ که امروزه با وجود کاغذهای متنوع کارخانه‌ای کمتر کسی سراغ کاغذهای دست ساز می‌رود.
تهیهٔ لعاب یا مایع ابری برای غلظت دادن به آب که از مواد مختلفی ساخته می‌شده است.
بَستِمان یاافزودن مواد چسبانکی چون صمغ، سریش، سرپشم و جز آن برای چسبندگی و قوام بیشتر آب.
تهیه حوضچه یا سینی برای پر کردن از آب و مواد غلیظ و شناور کردن رنگها بر روی آن. انداره حوضچه متناسب با کاغذی که قرار است بر آن نقش ابری پدید. آید درنظر گرفته میشود
تهیه شانه یا ابزاری برای ایجاد نقوش بر روی سطح شناور.
روش ساخت:
ابتدا مایع غلیظ و با قوامی را داخل سینی یا حوضچه‌ای ریخته و بعد رنگ را که معمولاً از نوع رنگ و روغن است را رقیق نموده و روی مایع غلیظ داخل سینی می ریزند سپس با یک شانه که دندانه‌های مجرایی دارد و یا نوک یا ته قلم مو یا ابزاری مانند آنها رنگها را بهم میزند تا نقش مورد نظر بدست آید؛ سپس کاغذ را روی آن گذاشته تا رنگها جذب کاغذ گشته و سریع بر می‌دارند و داخل آب می‌شوند تا مایع غلیظ از کاغذ جدا شود. پس ازخشک شدن کاغذ، به‌عنوان آخرین مرحله، معمولاً آنرا اتو یا پرس می‌کنند و آهار ومهره می زنند تا صیقلی شده و برای خوشنویسی مناسب باشد
رسالات مربوط به خط و خوشنویسی یا کاغذ و رنگ سازی که از نیمه دوم سدة ۱۰ق/۱۶م به بعد نوشته شده است،آگاهی‌های پراکنده‌ای درباره کاغذ ابری به‌‌دست می‌دهد. کهن‌‌ترین نمونه شناخته شده در این مورد فصلی از یک نسخه زیر نام رساله خوشنویسی است که در فاصله سالهای ۹۶۳ تا ۱۰۱۴ق/۱۵۵۵ تا۱۰۶۵م به‌‌فارسی نوشته شده ودرکتابخانه ی پتنه ی هند موجود است.
پیدایش و ساخت کاغذ ابری به اواخر سدهٔ ۹ق/۱۵م باز می‌گردد اختراع اینگونه کاغذ را به خواجه
شهاب الدین عبدالله مروارید متخلص به «بیانی» نسبت می‌دهند
او فرزند خواجه شمس الدین محمد کرمانی ازبزرگان ووزیران دربار تیموریان بود.
برخی از منشیان و هنرمندان پایان سده ۱۰ و آغاز سده ۱۱ق/۱۶ و ۱۷م ٬ میر محمد طاهر را هنرمند ایرانی مقیم هند را مخترع کاغذ ابری دانسته‌اند که شماری از پژوهندگان معاصر نیز از این نظر پیروی کرده‌اند. گفته میشود میرمحمدطاهر که مردی صاحب ذوق و هنر بود در زمان شاه طهماسب از ایران به هندوستان رفت و کاغذ ابری را در آنجا اختراع نمود و بلافاصله به ایران فرستاد و بزرگان و اشراف و هنرمندان ایران آن را برای حاشیه کتابهای نفیس بسیار مناسب دانستند. چون مقدار کاغذ ابری ارسالی از هندوستان کفاف تقاضای صنعت کتاب‌سازی داخل را نمی‌داد، اهل هنر و صنعت کتاب آرایی بر آن شدند که نظیر آن را بسازند.
مولانا یحیی قزوینی در ایران نخستین کسی بود که موفق شد کاغذهای ابری به روش میرمحمدطاهر درست نموده و در اختیار علاقمندان قرار دهد. کاغذهای ابری یحیی قزوینی در آن اوایل مثل کاغذ ابری استاد میرمحمدطاهر نبود، ولی بعد با به دست آوردن نسخه استاد موفق گردید به بهترین وجهی اقدام به ساخت کاغذ ابری نماید.
با این وجود پیداست که هنر ابری‌‌سازی از خواجه عبدالله مروارید به وسیله هنرمندان ایرانی به هند برده شده و در آنجا پیشرفت بسیار کرده است، تاحدی که نمونه‌های کار ایرانیان مهاجر به هند زیباتر از نمونه کارهای هنرمندان داخل ایران از آب درآمده است و احتمالا آنچه محمد طاهر در هند ساخته و به ایران فرستاده، از چنان زیبایی ویژه‌ای از نظر طرح و نقش برخوردار بوده که خود در حد اختراع و ابتکار به حساب می‌آمده است. از این رو دادن لقب مخترع و واضع به او به سبب نوآوریهای او بوده است نه اختراع ابری‌‌سازی.
ابری‌‌سازی از ایران به سرزمین عثمانی نیز رفته، و هنرمندان آن سرزمین به‌‌تقلید از ایرانیان به‌‌ساختن کاغذ ابری پرداخته‌اند که هنوز هم در سرزمین ترکیه از رونق خاصی برخوردار است و آن را «ابرو» می‌نامند. نخستین متنی که به‌‌زبان ترکی در این‌باره نوشته شده، نسخه‌ای است با نام ترتیب رساله ابری که تاریخ ۱۰۱۷ق (۱۶۰۸م) دارد. وجود نام برخی مواد در رساله و چگونگی نحوه تنظیم آن و شرح روش رنگ‌آمیزی کاغذ، نشانگر این است که رساله از یک متن فارسی ترجمه شده است.
دو صفحه از کاغذ ابری ژاپنی که روی آن خوشنویسی کرده‌اند:
جهانگردان و بازرگانان اروپایی که در ایران اینگونه کاغذ را دیدند، به سبب شباهت نقش آن با سنگ مرمر به‌ویژه مرمرهای رگه‌دار، آن را «کاغذ مرمرین» یا رگه‌دار خواندند و همچنین ابری‌‌سازی از سرزمین عثمانی به اروپا برده شد و سپس اروپائیان به ساختن کاغذ ابری چاپی پرداختند، و از مواد تازه‌ای نیز بهره گرفتند، اینگونه کاغذ سپس به ایران صادر گردید و به ابری فرنگی مشهور شد و بیشتر برای روی جلد و آستر بدرقه کتابها و دفترها به کار رفت.
ساختن کاغذ ابری تا سدهٔ ۱۳ق/۱۹م در ایران و هند و به ویژه در کشمیر رونق داشت. بعدها کاغذ ابری به ژاپن رده شد و هنرمندان ژاپنی از آن تقلید کردند و مدتها در ژاپن مورد استفاده بود.
کاغذ ابری یا ابر و باد نوعی کاغذی نقش‌دار است که از آمیختن رنگهای گوناگون نقوشی درهم و شبیه به ابر یا امواج آب بر آن پدید می‌آورند. از انواع این کاغذ برای آراستن حاشیهٔ کتابهای خطی نفیس، مرقعات متن قطعات خط ونقاشی روجلد آستر بدرقه کتاب، زمینه قلمدان و جعبه های روغنی استفاده می‌شده است و امروزه بیشتر برای قطعه‌نویسی در کار خوشنویسی و یا قطعات مینیاتور و تذهیب به کار می‌رود.
روش ساخت کاغذ ابروباد (حرفه ای)
در تکمیل نوشته های قبلی ام جهت ساخت کاغذ ابر و باد در دهه های اخیر ابتکارهای جدیدی صورت گرفته که بیشترین آن مربوط میشود به مایع زمینه ای که برا ی ساخت کاغذ ازآن استفاده میشود.منظور از مایع زمینه همان ماده ای است که رنگ را روی آن چکانده . برای ایجاد نقش رنگها از آن استفاده می شود.
قبلا که از موادی مثل نشاسته وماست استفاده می کردند که چون انعطاف و کشندگی کافی را برای ایجاد نقوش ظریف نداشت طرح های محدودی از آن بدست می آمد.
در چند ساله اخیر توسط هنر مندان شهرستان هرسین - استان کرمانشاه - ابداع بسیار جالبی صورت گرفته وآن استفاده از عصاره بذر گیاه شنبلیله است. برای زمینه کار در ابروباد است.
این مایع چون انعطاف و کشندگی خاصی دارد برای ایجاد نقوش بسیار زیبا وبدیع یک مایع بی نظیر است که برای ایجاد تمامی نقوش ابروباد اعم از سنگفرشی / پر طاووسی / شانه ای /رعدی /کناره / شمسه و.......کاربرد دارد و با کمک آن درندازه های بسیار بزرگ هم میتوان اقدام به ساخت کا غذ ابرو باد نمود .
آماده سازی این مایع تا اندازه ای مشکل است ونیاز به صبر و حوصله زیادی دارد که ذیلا مختصرا معروض میدار م:
برای ایجاد این مایع بایستی ابتدا مقداری بذر شنبلیله را - حداقل ۵۰۰گرم-در ظرفی ریخته وسپس به آن دولیتر آب اضافه نمایید و در جایی محفوظ داشته تا چند روز بماند بعد از اینکه بذر ها ورم کرده وقصد جوانه زدن داشتند با دست آنها را فشار داده تا شیره آنها جدا شود این کار را از روز سوم ببعد انجام میدهیم تازمانیکه احساس کردیم بذرها خوب خیس خورده وشیره از آنها جدا میشود و مایع لزج مانندی از انها ترشح شود که برنگ عسل است .بعد از آن ظرف راروی اجاق گذاشته و با حرارت ملایم اجاق آنرا به هم میزنیم تا ته نگیرد البته هرچه حرارت ملایم تر باشدترشح شیره بذر بهتر صورت میگیرد . سپس ظرف را پایین آورده تا سرد شود .بعداز اینکه مایع سرد شد دوباره آنرا خوب بادست مالش داده تا بذر شنبلیله خوب له شود سپس آنرا از صافی گذرانده وصاف میکنیم .البته از جوراب زنانه برای صاف کردن شیره شنبلیله میتوان استفاده آنرا خوب تحت فشار قرار داده تا شیره بطور کامل از تفاله جدا شود .بعد از جدا سازی شیره شنبلیله مایعی شبیه عسل بدست میآید که آنرا در سینی ریخته و با ریختن رنگ روغنی روی آن و ایجاد طرح میتوان کاغذ برآن زده و بعد از شستن کاغذ وزدودن مایع شنبلیله طرح را روی کاغذ مشاهده کرد .
البته بعد از اینکه کاغذ را روی طناب رخت یا هر جایی خشک نمودید آنها را بصورت یک درمیان باروزنامه روی هم چیده ودر زیر یک سطح صاف و سنگین پرس مینماییم.
کاربرد: خوشنویسی، گرافیک، نقاشی، طرح پارچه، کاغذ دیواری، سرامیک و کاشی
روش تهیه:
.1 وسایل مورد نیاز:
بذر شنبلیله
رنگ چاپ
حلال- تربانتین
ظرف(تشت چهارگوش) مستطیلی
شانه
قلمو
ظرف کوچک قوطی جای فیلم عکاسی
.2 روش تهیه مایع(خمیر شنبلیله)
بذر شنبلیله را از عطاری به مقدار مورد نیاز مثلا 100 گرم تهیه کرده و آنرا به مدت 24 ساعت خیسانده و سپس روی اجاق گاز حرارت داده به مدت 1 تا 2 ساعت و پس از سرد شدن از یک صافی مثلا جوراب نازک عبور داده و خمیر شنبلیله تهیه می گردد. خمیر را در صورت غلیظ بودن می توان با آب رقیق کرد. خمیر را در تشت مستطیلی ریخته و رنگ را تهیه می کنیم.
رنگ چاپ را از چاپخانه تهیه می کنیم و برای رقیق کردن آن از حلال تربانتین استفاده می شود. مقدار رنگ به تربانتین بسیار کم می باشد تقریبا یک پنجاهم یا یک به پنجاه.
رنگ روی قلمو ریخته و رنگ را روی بذر شنبلیله که داخل تشت قرار دارد می پاشیم و رنگ روی شنبلیله پخش می شود. بوسیله یک شانه که خودمان با چوب و میخ تهیه کرده ایم داخل خمیر کشیده و طرح شانه ای ایجاد می شود. با یک چوب (خلال دندان) می توان طرح شانه ای را ایجاد کرد. و یا پس از پاشیدن رنگ طرح سنگ فرشی زیبا ایجاد می شود. به سلیقه خود هر طرحی را بخواهیم روی خمیر ایجاد می کنیم.
کاغذ گلاسه با گرم بالا مثلا 135یا 120 گرمی را در ابعاد مختلف روی خمیر خوابانده و برمی داریم و سپس کاغذ را زیر شیر آب می شوییم تا اگر آغشته به دانه باشد پاک شود. کاغذها را در جایی پهن کرده تا خشک شود برای صاف شدن کاغذها پس از اینکه کاملا خشک شدند آنها را لوله کرده و با یک کاغذ دور آن را می بندیم.
برای ایجاد طرح و رنگ امیزی هر کاغذ باید هر بار روی خمیر رنگ بپاشیم.
روش دیگر برای ساخت کاغذ ابر و باد
مواد لازم جهت ساخت کاغذ ابروباد:
1-ماست 2-کاغذ 3-رنگ وروغن 4-نفت 5-سینی
روش ساخت:
ابتدا ماست را داخل سینی ریخته بعد رنگ وروغن را با نفت رقیق نموده و روی ماست داخل سینی بریزید سپس با قلم مو یا یک تکه چوب رنگها رابهم میزنیم تا شکل مورد نظر بدست آید سپس کاغذ را روی آن گذاشته وسریع بر میداریم و داخل آب میشوییم تا ماست از کاغذ جداشود بعد ازخشک شدن کاغذرا اتو میکنیم و کاغذ ابرو باد ما اماده خوشنویسی است.
